De meest aansprekende onderzoeken
uit de Onderzoeksagenda 2008-2012
staan ‘in de etalage’.
Revolution van Shaw/Van Tijen in actie.
In de jaren 90 reisde de Nederlandse mediakunsttentoonstelling IMAGO, Fin de Siècle in Dutch contemporary art over de hele wereld. De dertien video- en nieuwe media-installaties werden aangekocht door het Rijk. Ook de installatie Revolution: A Monument for the Television Revolution (1990) van Jeffrey Shaw en Tjebbe van Tijen werd op die manier onderdeel van de huidige rijkscollectie.
Tussen 2004 en 2006 werd Revolution opnieuw opgesteld, gerestaureerd en gedocumenteerd, als één van ruim dertig casestudies in het kader van het internationale samenwerkingsproject Inside Installations: Preservation and Presentation of Installation Art. Mede dankzij de herinstallatie van dit werk konden tijdens dat project de eerste richtlijnen worden opgesteld voor beheer, behoud en documentatie van installatiekunst.
De bezoeker zet Revolution zelf in beweging.
Revolution bestaat uit een metalen raamwerk met daarin een televisiemonitor, gemonteerd op een ronde houten plaat. Bezoekers duwen tegen een staafvormige hendel, die de hele constructie laat ronddraaien. Duw je vóóruit, dan passeert op de monitor een reeks van 180 historische beelden van revoluties en sociale rellen, inclusief rumoergeluid. Elk beeld verschijnt heel kort. Loop je naar achteren, trekkend aan de staaf, dan is op het scherm een molensteen zichtbaar die graan tot meel vermaalt. De geschiedenis laat zich nu eenmaal niet terugdraaien. Als beschouwer maak je zo op essentiële wijze deel uit van de installatie. Zonder jou gebeurt er niets: het meel wordt niet gemalen, de revolutie niet ontketend.
Hoewel Revolution al was geselecteerd als casestudy binnen Inside Installations, kwam er in 2004 een acute aanleiding tot herinstallatie bij: een bruikleenaanvraag van zes maanden voor de tentoonstelling Moving Parts in Graz en Bazel. Deze aanvraag vormde de drijfveer om te beoordelen of Revolution wel in conditie was voor een reis van een half jaar. In galerie Montevideo (voorloper van het Nederlands Instituut voor Mediakunst NIMk, het huidige LIMA) werd daarom een proefopstelling gemaakt. Vanwege de langdurige opslag van Revolution drong zich allereerst de vraag op: Doet de installatie het nog wel? En zo niet: Wat kunnen we dan doen om het geheel weer aan de praat te krijgen?
Revolution in actie.
Controle van de beschikbare registratie- en documentatiegegevens bracht aan het licht dat nauwelijks installatie-instructies beschikbaar waren. Daarom ging het projectteam op zoek naar beeldmateriaal van voorafgaande presentaties van het werk. Tijdens de opstelling van de installatie werd iedere handeling minutieus gedocumenteerd en gefotografeerd. Op deze manier kwam stap voor stap een ‘handleiding’ voor Revolution tot stand.
Tegelijkertijd werden de meest kwetsbare onderdelen geregistreerd en gekoppeld aan een to-do-lijst met vragen en nader te onderzoeken onderwerpen. Tijdens een tweede proefopstelling in 2006 onderwierp het onderzoeksteam de installatie aan een risicoanalyse. Hierin werd geïnventariseerd en benoemd welke onderdelen het meest gevoelig zijn voor eventuele schade. Anders dan gedacht lagen de grootste problemen bij het bewaren van het werk niet in het raamwerk of het ronddraaimechaniek. De beeld- en geluidtechnologie baarde meer zorgen. Zo haperden de revolutiebeelden bij het afspelen, wat ernstig afbreuk deed aan de beleving van het werk. Schoonmaken van de drager loste dit probleem niet helemaal op. Alle beelden waren opgeslagen op een laserdisk en werden afgespeeld op een laserdiskplayer: ten tijde van het ontstaan van Revolution een nieuw medium maar nu, vijftien jaar later, hopeloos verouderd. Een ander knelpunt was het door de kunstenaar met de hand gemaakte ‘Eprom’, een geluidskastje zoals dat vroeger voor telefoons gangbaar was. Dit onderdeel bleek bijzonder teer en dus een hoge risicofactor.
Revolution in actie
Bij het denken over oplossingen om deze vitale onderdelen te conserveren zagen de onderzoekers zich geconfronteerd met diverse dilemma’s, vooral op die punten waar behoud raakt aan inhoud. Welke waarde moest bijvoorbeeld worden gehecht aan het originele Eprom-kastje? Mocht dit worden vervangen door een minder kwetsbare technologie of niet? Kon de lasertechniek worden overgezet op software, zodat er ook veel minder techniek nodig zou zijn?
Om dit soort vragen te kunnen beantwoorden, moet overleg met de kunstenaar(s) plaatsvinden. Daarom wordt bij herinstallatie en restauratie van hedendaagse installaties standaard een kunstenaarsinterview afgenomen. Door de intentie van de kunstenaar af te wegen tegen het conserveringsbelangen kunnen beslissingen worden genomen die in alle opzichten verantwoord zijn.
Revolution in actie.
Jeffrey Shaw (1944) geldt als een pionier op het gebied van interactieve kunst. In zijn werk overbrugt hij de kloof tussen kunst en leven en maakt de toeschouwer tot participant want, zoals hij zelf ooit zei: ‘Art is essentially a conversation with the viewer, who is always reinterpreting and reconstructing the work of art.’ De introductie van digitale technologie stelde Shaw in staat om in zijn werken een grotere mate van interactiviteit te bereiken. Zijn kunstwerken zijn databases van tekst, beeld en geluid, die telkens opnieuw vorm krijgen via een interface en via de bezoeker die deze bedient. Het machineachtige uiterlijk van zijn installaties nodigt uit tot actie en fysieke beweging.
Tjebbe van Tijen (1944) werkt onder de naam Imaginary Museum Projects afwisselend in Amsterdam en Hong Kong. Hij volgde opleidingen beeldhouwen in Den Bosch, Milaan en Londen. In de jaren 60 was hij de motor achter diverse happenings en filmprojecten, terwijl hij in de twee volgende decennia vooral tentoonstellingen maakte over ecologie, stedelijke conflicten en subculturen. In interactieve installaties brengt hij vanaf midden jaren 80 sociaal-historische onderwerpen tot leven. Meestal werkt hij daarbij samen met andere kunstenaars, zoals in Revolution met Jeffrey Shaw.
Website LIMA
Website Inside Installations
Website INCCA (International Network for the Conservation of Contemporary Art)
Lees hier het artikel van A. Brokerhof over de risicoanalyse van de installatie van het werk van HJeffrey Show in het boek Inside Installations.
Paulien 't Hoen (SBMK)
Evelyne Snijders, Gaby Wijers (NimK, nu LIMA), Ramon Coelho (NimK, nu LIMA), met dank aan de kunstenaars Bert Schutter en Ricardo Füglistahler en aan Paul Klomp (Klomp kunst en electro).
Partners: NimK (nu LIMA)
