• De Onderzoeksagenda 2008-2012 omvat vijf onderzoeksprogramma’s en 60 projecten, gericht op collectiemanagement. Hun samenbindende factor is ‘waardering’.

    Ga verder >
  • Programma

    Waarde en waardering

    Ontwikkeling van methoden en technieken om de waarde en waardering van cultureel erfgoed te objectiveren.

    meer info >

    Onder ‘waarderen’ in relatie tot erfgoed verstaan we: het doen van beargumenteerde en verifieerbare uitspraken over de waarde van een object of (deel)collectie, aan de hand van een vraagstelling, met vooraf vastgestelde en gedefinieerde criteria, binnen een passend referentiekader en voor bepaalde belanghebbenden.

    Dit expliciteren van toegekende waarde is noodzakelijk om richting te geven aan behoud, ontwikkeling en gebruik en om maatschappelijk draagvlak voor erfgoed te laten ontstaan. Want wie bepaalt de waarde van de collectie nu de 'expert' niet meer geldt als de enige autoriteit? Hoe waardeer je een object of een collectie als een objectief meetbare waarde ontbreekt? Hoe zorg je voor voldoende maatschappelijk draagvlak in een tijd waarin de culturele sector onder druk staat?

    Bewust maken

    Het programma Waarde en waardering had tot doel om de verschillende spelers in het erfgoedveld – eigenaren, beheerders, beleidsmakers, bestuurders en financiers – bewust te maken van het belang van (niet-financiële) waarde en waardering van cultureel erfgoed, én om methoden en technieken te ontwikkelen om waarde toe te kennen aan objecten en collecties. Omdat waardering is gebaat bij een brede, interdisciplinaire benadering, lag nadruk op dialoog en samenwerking met externe partners. In nauw overleg met de museumwereld is een nieuwe systematiek ontwikkeld om het proces van waardetoekenning te vergemakkelijken. Dit heeft geresulteerd in de publicatie Op de museale weegschaal: collectiewaardering in zes stappen.

    Zelf waarderen

    Deze praktische handreiking loodst de gebruiker stap voor stap door het waarderingsproces heen en resulteert in een beschrijving van betekenis, een waarderangorde of -groepering of een investeringsplan. Met argumenten is aan anderen uit te leggen wat de waarde van een object of (deel)collectie is en waarom. Dit helpt bij het nemen van beslissingen over ingrepen, om conflicterende belangen bespreekbaar en verhalen achter de collectie toegankelijk te maken.

     

  • Programma

    Toegankelijkheid

    Onderzoek naar de effectiviteit van methoden en middelen om erfgoed en aanverwante kennis online toegankelijk te maken.

    meer info >

    Omdat mensen en middelen in musea over het algemeen niet talrijk zijn, vormen de nieuwe media een verleidelijk alternatief voor de traditionele analoge publieksbegeleiders. Maar werken ze even goed of beter dan zaalteksten, rondleidingen of audiotours?

    Sorteren sommige toepassingen meer effect dan andere? Zijn er toepassingen die daadwerkelijk meer bezoekers genereren en zo ja, welke?

    Effectiviteit

    Het programma Toegankelijkheid richtte zich op de effectiviteit van virtuele middelen om erfgoed zichtbaar te maken en om nieuwe publieksgroepen te interesseren. Daarbij valt te denken aan app’s, 3D- en AR-technieken, maar ook aan sociale media als Facebook en YouTube. Maar welke te kiezen uit de overrompelende hoeveelheid nieuwe technieken?

    Inzicht 

    Om collectiebeheerders inzicht te geven in de ontwikkelingen en mogelijkheden van nieuwe media (en de instellingen die bij de ontwikkeling van toepassingen kunnen helpen), voerde de RCE een inventarisatie uit. Daarbij is getracht in kaart te brengen welke toepassingen voor welke doelstelling het meest effectief zijn, zowel inhoudelijk als in het genereren van bezoekers. De projecten waarin deze vragen werden getoetst, zijn divers van aard:

    • Conservering van twee textielkunstobjecten met polypropyleen. In dit project zijn zowel de praktische toepasbaarheid van conserveringskennis over polypropyleen getoetst, als de restauratie van polypropyleen voor educatieve doeleinden vastgelegd en is het restauratiedossier online gezet. Hierdoor zijn zowel het object als de gegevens permanent toegankelijk voor raadpleging door collectiebeheerders en restauratoren.
    • Imago revisited: onderzoek van twee installaties in een casestudy met gebruikmaking van good practices (ontwikkeld tijdens het project Inside Installations) ten aanzien van het dagelijks en lange termijn beheer van complexe (multimedia)installaties.
    • Genereren en delen van kennis online over de conservering van hedendaagse kunst in het tweejarige Europese project PRACTICs door musea, instituten en universiteiten. Daaraan verbonden was een publiekstest van de film Installation Art: Who Cares? als educatief middel, om te onderzoeken in hoeverre bezoekers ‘een kijkje achter de schermen’ waarderen.
    • Het CARTA-project, een inventarisatie van documentatieprojecten en documentatiesystemen waarmee onderzoeksresultaten aan locaties en kunstwerken worden gekoppeld.
    • Inventarisatie van het functioneren van twee thematische netwerken (INCCA Education en Postdoc Network) binnen INCCA.
    • Archivering van de website met alle gegevens van het project Inside Installations, the preservation and presentation of Installation Art (2004-2007), onderzoek naar en de herinstallatie en documentatie van 33 complexe multimediainstallaties.
    • Deelname van de RCE als onderzoekspartner in de pilot van de MuseumApp, waarbij de effectiviteit van de app voor erfgoedinstellingen werd onderzocht.
    • Ontwikkeling van een handreiking ter vergroting van de effectiviteit van museale instellingen online.

     

  • Project

    Archivering van de website van het project Inside Installations.

  • Project

    De website R2R 'From Research to Restoration' moet snelle degradatie van polypropyleen (PP) objecten voorkomen.

  • Project

    Evaluatie van het functioneren van twee thematische netwerken binnen het INCCA-platform.

  • Project

    Aanscherping van richtlijnen voor herinstallatie en langetermijn-conservering van multimediakunst.

    In de jaren 90 reisde een Nederlandse tentoonstelling van mediakunst over de wereld: Imago, fin de siècle in Dutch contemporary art. De herinstallatie van twee installaties uit deze tentoonstelling, Panta Rhei van Ricardo Füglistahler en Mill x Molen van Bert Schutter, was aanleiding om richtlijnen en protocollen aan te scherpen en digitaal te ontsluiten.

    Bert Schutter, Mill x Molen, Imago-tentoonstelling in Amsterdam, 2009.

    Bert Schutter, Mill x Molen, Imago-tentoonstelling in Amsterdam, 2009.

    Vanwege de voortdurende technische vooruitgang verouderen multimediainstallaties in sneltreinvaart. Daarom vraagt dit soort kunst speciale aandacht op het gebied van beheer en behoud. Herinstallatie of restauratie van bijvoorbeeld videokunstwerken betekent in de praktijk vaak ‘migratie’: het videosignaal wordt overgezet op een drager die compatibel is met hedendaagse, state-of-the-art-hardware om het signaal zichtbaar te kunnen blijven maken voor de huidige toeschouwer.

    Herinstallatie

    In de periode 2002-2006 zijn drie video-installaties uit de Imago-tentoonstelling opnieuw opgesteld, gerestaureerd en gedocumenteerd: A virus of Sadness van Lydia Schouten, Alberts Ark van Bill Spinhoven en Revolution van Jeffrey Shaw en Tjebbe van Tijen. De herinstallaties van Revolution en Alberts Ark gebeurden in het kader van het project Inside Installations, een internationaal samenwerkingsproject waarin ruim dertig vergelijkbare casestudies zijn uitgevoerd. Inside Installations leidde tot eerste richtlijnen voor beheer en behoud en documentatie van installatiekunst. Deze richtlijnen waren echter nog niet breed toepasbaar en toegankelijk voor collectiebeheerders. 

    Richtlijnen en protocollen

    Dat veranderde met het project Imago Revisited. Het ICN (nu RCE) en het NimK (nu LIMA) wilden de richtlijnen, die tijdens Inside Installations waren ontwikkeld, toetsen aan twee aanvullende casestudies en verder ontwikkelen tot algemeen bruikbare protocollen voor beheer en behoud van multimediakunst. De keuze voor de casestudies viel op de installaties Panta Rhei van  Ricardo Füglistahler (1988) en Mill x Molen van Bert Schutter (1982), die opnieuw werden opgebouwd bij het NIMk. De technologie, functionaliteit en betekenis van de werken zijn uitvoerig onderzocht en gedocumenteerd. Waar nodig werd restauratie uitgevoerd in samenwerking met de kunstenaars. De herinstallatie van deze twee werken had tot doel om niet alleen de bestaande richtlijnen uit het eerdere project Inside installations te toetsen, maar ook deze door te ontwikkelen tot algemeen bruikbare protocollen die online toegankelijk zijn en die ook op vergelijkbare multimediawerken kan worden toegepast.

    Behoud van hedendaagse kunst

    Imago revisited is gerelateerd aan PRACTICs (Practices, Research, Access, Collaboration, Teaching In Conservation of contemporary art), een Europees project waarin ruim dertig musea en onderwijsinstellingen samenwerken aan de  conservering van hedendaagse kunst. De relatie met Obsolete Equipment van PACKED en NIMk (uitgevoerd in samenwerking met een aantal Nederlandse en Belgische musea) lag meer specifiek: dit project behelst digitalisering en behoud van audiovisuele kunstwerken in het kader van ontbrekende (oorspronkelijke) afspeelapparatuur. De resultaten van het project Imago Revisited zijn ook via de communicatiekanalen van deze projecten gepubliceerd. 

    Over Imago

    De tentoonstelling Imago was een co-productie van ICN en NIMk (voorlopers van de RCE en LIMA, de stichting Living Media Art). De expositie toonde aan een groot publiek verschillende manieren waarop Nederlandse kunstenaars nieuwe technologieën toepasten in hun werk. De tentoonstelling, die bestaat uit dertien multimediainstallaties, is eind jaren 90 in zijn geheel aangekocht door het ICN. De RCE beheert tegenwoordig de objecten en het LIMA het videomateriaal.

    Publicaties

    RCE, Besluitvormingsmodel DOCAM, 2013.

    Links

    Inside Installations (gearchiveerde website)

    PRACTICs

    Obsolete Equipment

    LIMA

    Projectleider

    Paulien 't Hoen

    Teamleden

    Evelyne Snijders, Gaby Wijers (LIMA, voormalig NimK), Ramon Coelho (LIMA, voormalig NimK), met dank aan de kunstenaars Bert Schutter en Ricardo Fuglistahler en aan Paul Klomp (Klomp kunst en electro)

    Partners

    NimK, voorloper van de stichting LIMA

  • Project

    Experiment met het maken en inzetten van een app binnen het platform Museum App.

  • Project

    Handreiking om online met nieuw erfgoedpubliek in contact te komen.

  • Project

    Inzet van sociale media om een collectie beter toegankelijk te maken.

  • Project

    Handreiking voor het meten van de effectiviteit van apps en websites.

  • Project

    Genereren en delen van kennis over de conservering van hedendaagse kunst door musea, instituten en universiteiten.

  • Project

    Evaluatie van de documentaire Installation Art: Who Cares? als informatiemiddel.

  • Project

    Inventarisatie van documentatiesystemen om onderzoeksresultaten te koppelen aan locaties op kunstwerken.

  • Programma

    Object in context

    Verrijking van het object in zijn context aan de hand van technische kunstgeschiedenis en onderzoek, ten behoeve van conservering en restauratie. 

    meer info >

    Objecten die ons uit het verleden zijn overgeleverd, kunnen een verhaal vertellen over hun ontstaansgeschiedenis en hoe ze door de tijd veranderen.

    Het programma Object in context maakte zulke verhalen zichtbaar door onderzoek naar het materiële object en zijn contextuele aanwijzingen. Daarnaast richtte het programma zich op vragen omtrent restauratie en conservering voor een waaier van objecten, van de klassieke oudheid tot en met hedendaagse kunst, van schilderijen en textiel tot en met metaal en plastics.

    CSI

    In Object in Context speuren chemisch-analytisch onderzoekers als forensisch specialisten naar oorzaak en gevolg. Naast een scherp oog voor detail beschikken zij over een onderzoekslaboratorium en technologische methoden die sporen tot op moleculair niveau zichtbaar kunnen maken. Hoewel analytisch onderzoek veelal de basis voor het onderzoek vormde, werd samenwerking met andere disciplines, zoals kunst- en cultuurgeschiedenis, steeds gezocht.

    Alpha meets beta

    Verbindende schakel tussen de vele projecten in Object in Context is de vraag in hoeverre veroudering als acceptabel wordt beschouwd. Die acceptatiegrens is subjectief en niet alleen vanuit materiaaltechnische perspectief te beschouwen. Daarom is in meerdere projecten van het programma ‘perceptie van het oppervlak’ als centraal thema uitgewerkt. Hierin wordt het wetenschappelijke ‘kijken’ met behulp van apparatuur gekoppeld aan de ‘subjectieve’ menselijke blik.

    Download hier de uitgebreide inleiding op het programma Object in Context, inclusief een introductie van de projecten, in PDF.

     

  • Programma

    Museometrie

    Kwantitatief onderzoek naar samenstelling, gebruik en beleid van museumcollecties.

    meer info >

    In de museumsector worden maatregelen en processen binnen collectiemanagement slechts beperkt geanalyseerd via cijfers en kengetallen. Als gevolg hiervan zijn beslissingen vaak gebaseerd op ‘gevoel’ of traditie.

    De afgelopen jaren zijn ad hoc kwantitatieve analyses uitgevoerd. Steeds opnieuw bleek het lastig om betrouwbaar cijfermateriaal te genereren.

    Structureel

    Ook bleek het aantal variabelen bij vergelijking tussen musea onderling een vrijwel onoverkomelijke drempel voor benchmarking (prestatiebeoordeling aan de hand van ijkpunten). De RCE koos daarom voor een structureel, meerjarig programma met als focus de cijfermatige benadering van onderzoeksvragen over collectiebeheer.

    EBM

    Binnen het programma Museometrieis kwantitatief onderzoek gedaan naar samenstelling, gebruik en benutting van museumcollecties. Uit feiten en cijfers die over museumcollecties werden verzameld (museometrie) zijn trends en ontwikkelingen gedestilleerd. De resulterende cijfers en analyses kwamen beschikbaar voor museumprofessionals en bestuurders met verantwoordelijkheid voor museumcollecties. Zij gebruiken kwantitatieve gegevens voor de vormgeving van divers beleid ten aanzien van deze collecties. Zo draagt museometrie bij aan evidence based management (EBM) in de museumsector.

    Projecten

    Projecten binnen dit programma omvatten:

    • De Bruikleenmonitor: een website die via een landkaart bruikleenstromen t.b.v. tentoonstellingen tussen musea (nationaal en internationaal) zichtbaar maakt; 
    • De Collectiebalans Moderne Kunst (CMBK), een statistisch analyse van de wijze waarop musea in Nederland van 1999 tot 2009 moderne kunst hebben verzameld. De database − met verwervingsgegevens van ca. 40 musea met een relevante collectie moderne kunst − maakt statistisch onderbouwde uitspraken mogelijk over het verzamelbeleid van de musea;
    • De Kunstenaarsindex 20e eeuw, waarin de belangrijkste kunstenaars zijn geïnventariseerd uit de periode 1870-heden;
    • Aanvulling en verificatie van beschikbare data over internationale collectiemobiliteit, toegankelijkheid en cultuurparticipatie, voortkomend uit de uitvoering van de Indemniteitsregeling;
    • Een inventarisatie en analyse van museumjaarverslagen.

     

  • Programma

    Collectie-risicomanagement

    Een gebruiksvriendelijke methode voor erfgoedbeheerders om zelf  risico’s te beoordelen en te beheersen.

    meer info >

    Het programma Collectie-risicomanagement (CRM) was gericht op de minimalisatie van waardeverlies op het raakvlak van behoud en gebruik. De bestaande CRM-methodiek is in verschillende situaties getest, uitgewerkt en vereenvoudigd, om deze binnen bereik te brengen van kleinere instellingen met beperkte tijd en middelen.

    Ter ondersteuning zijn nieuwe instrumenten ontwikkeld en is kennis − nodig om de diverse risico’s te kwantificeren − gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gesteld in een digitaal handboek. Het programma besloot met een internationale ‘risk meeting’.

    CRM

    Risicomanagement kijkt naar alle bedreigingen waaraan collecties bloot staan en combineert preventieve conservering, veiligheidszorg en facility management. Daarmee vormt het een volgende stap in de professionalisering van collectiebehoud en beheer. Met deze strategie worden de risico’s voor een collectie geïdentificeerd, geanalyseerd en geëvalueerd. Vervolgens kunnen ze worden vergeleken op basis van het verwachte waardeverlies in een periode (risicobeoordeling) en gerangschikt, om prioriteiten te bepalen voor maatregelen ter beperking van dit waardeverlies. Dit biedt de collectiebeheerder steun bij het nemen van weloverwogen en goed beargumenteerde keuzes over de inzet van de veelal beperkte middelen binnen collectiemanagement.

    Methodiek

    Binnen het CRM-programma is de methodiek in casestudies, cursussen en workshops getest, verder uitgewerkt en vereenvoudigd zodat ook kleinere instellingen met beperkte tijd, middelen en kennis inzicht in hun eigen situatie kunnen krijgen. Daartoe moest kennis, nodig om de verschillende risico’s te kwalificeren of te kwantificeren, worden gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gemaakt. Dit is in een aantal projecten binnen het programma gedaan. Ook de kennisontwikkeling voor en uitvoering van de Indemniteitsregeling viel binnen dit programma. Op het gebied van veiligheidsrisico’s en calamiteiten werd samengewerkt met het programma Veilig Erfgoed.

    Handboek

    Genoemde kennis en instrumenten zijn voor het grootste deel samengebracht in Het Digitale Handboek Collectie-risicomanagement. Dit beschrijft de methodiek stapsgewijs, biedt instrumenten om een risicoanalyse uit te voeren en ontsluit de beschikbare kennis over de tien belangrijkste schadefactoren. Op die manier is de gebruiker in staat om met een eigen team een risicoanalyse uit te voeren. Het Handboek helpt bij het formuleren van de juiste vragen voor externe deskundigen.

    Risicoanalyse

    Twee projecten binnen het programma hadden tot doel data te genereren ter ondersteuning van risicoscenario’s en ter bepaling van risicogrootten. Enerzijds werden kwantitatieve gegevens verzameld voor gebeurtenissen die tot waardeverlies kunnen leiden (schadefactoren brand, diefstal en vandalisme, fysieke krachten en water), anderzijds voor degradatieprocessen (schadefactoren klimaat, licht, fysieke krachten/trillingen en verontreiniging/lucht/stof). Verder is binnen het project Kosteneffectiviteit een model ontwikkeld voor het bepalen van kosteneffectiviteit van conserveringsmaatregelen.

    Papieronderzoek

    Ten slotte zocht het project Metamorfoze (Nationaal Programma voor het Behoud van het Papieren Erfgoed) naar oplossingen voor behoud en behandeling van originele papieren documenten. Het onderzoek richtte zich op autonoom verval zoals inktvraat, de (on)zin van luchtzuivering in depots en de ontwikkeling van een draagbaar instrument voor de directe bepaling van lichtgevoeligheid van objecten.

    Het programma CRM sloot in 2012 af met de bijeenkomst ‘Reducing Risks to Heritage’ in samenwerking met ICCROM en CCI.