Hoe zinvol is luchtzuivering voor behoud van papier?
Verborgen in de technische ruimten van de depots van archieven en bibliotheken in heel Nederland staan zware ventilatoren te pompen. Zij persen 24 uur per dag vele duizenden kubieke meters lucht door speciale chemische filters. Maar hoe zinvol is dat eigenlijk?
Internationale expert-meeting over luchtzuivering, 2009.
Luchtzuivering is sinds de jaren 90 standaardpraktijk in de depots van archieven en bibliotheken. De technische details van luchtzuivering liggen wettelijk vast in de Archiefregeling.
Deze regeling blijkt echter een tweesnijdend zwaard. Regels scheppen duidelijkheid over hoe te handelen, maar zodra een regel van kracht wordt, verdwijnt kennis over onderliggende argumenten, veronderstellingen en onopgehelderde details uit zicht. Wetenschappelijke discussies sluiten.
Het discours van vandaag dwingt de discussie te heropenen. Sinds de crisis tekenen de kosten voor klimaatbeheersing en luchtzuivering zich steeds duidelijker af in de krimpende budgetten. De vraag naar de kosteneffectiviteit van luchtzuivering voor het behoud van papier dringt zich op.
Om het antwoord te vinden heeft de RCE samen met andere organisaties de luchtzuivering geanalyseerd in vier internationaal toonaangevende instellingen. Het gaat om het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, Nationalmuseet in Kopenhagen en de Schweizerische Nationalbibliothek in Bern.
Vanaf de jaren 80 leidde onderzoek naar de effecten van luchtverontreiniging op papier en leer tot een omvangrijke hoeveelheid technische vakliteratuur. De impliciete boodschap van deze stapel: luchtverontreiniging vormt een bedreiging voor papier. Of toch niet? In ieder geval werden uit voorzorg vanaf 1994 de ventilatiesystemen van alle rijksarchieven van chemische filters voorzien.
Maar hoe groot zijn de schadelijke effecten van luchtverontreiniging op papier precies? In diverse studies gerapporteerde verschillen in vergeling en verbrossing zijn uiterst klein, en zouden evengoed het gevolg kunnen zijn van andere verschillen in opslagcondities. De analyse van de RCE en partners laat zien dat de invloed van luchtverontreiniging naar verwachting minimaal is. Deze bevinding staat haaks op het schrikbeeld dat de vakliteratuur oproept.
De Koninklijke Bibliotheek en Nationalmuseet hebben op basis van de onderzoeksresultaten hun koers aangepast. In samenspraak met de Rijksgebouwendienst plaatst de bibliotheek in te renoveren klimaatinstallaties geen chemische filters. En Nationalmuseet schrapte de chemische filters uit een te bouwen depot. Het Nationaal Archief en de Schweizerische Nationalbibliothek hebben meer tijd nodig voor een gedifferentieerde aanpak.
Onder de noemer van het Nationale Duurzame Depot zoeken verschillende erfgoedinstellingen in Nederland, op initiatief van de RCE, naar manieren om hun museale collecties energiezuiniger en kostenefficiënter op te slaan. Dit kan door depots zo luchtdicht mogelijk te maken. Het onderzoek maakt duidelijk dat de effecten van zowel interne als externe luchtverontreiniging voor papiercollecties verwaarloosbaar zijn.